Prévia do material em texto
De verborum conjugations Nao me espanto dizerdes isso, como se jais soldado, inauditum est: Nao me espanto dizerdes isso, pois sois soldado, vel ja que sois soldado, dicitur bene Lusitane. Cum ergo huic modo particula, Cum, praeponitur, earn in Lusitanas, Como, Pois, addito indicativo convertes; aut uteris gerundiis. Quando aut illis, aut his utendum sit, usus te docebit. Non miror te lente convalescere, cum diu fueris agrotus: Como estivestes tanto tempo doente, nao me espanto convalecerdes de vagar. Nao me espanto convalecerdes tao de vagar, pois estivestes tanto tempo doente'. Nao me espanto convalescerdes tao de vagar, sendo ou estando tanto tempo doente', hic et particulae et gerundia locum habent. Illustravimus hunc modum tam multis exemplis, ut intelligant qui de Lusitanae linguae, maxime hoc loco, inopia conqueruntur, ei saepenumero non tam verba deesse, quam qui ea velint exquirere. Habet coniunctivus etiam voces próprias Sejafosse, quibus locus est, cum eas particulae, Ut, Ne, et aliae nonnullae praecedunt. Nunc te rogo ut sis liberalis; olim ne esses prodigus, rogabam. Agora rogo te que sejas liberal', os annospassados rogavate que nam fostesprodigo. QSz.AdAtticum 1. VIII, ep. 15, 3: “Plura scriberem, si ipsz. possem", Se poderá. rXzxzn..,Adelph., act. V, sc. 8, v. 938: “Si tu sis homo, hic faciat”: Sefordes homem. Itaque sim, nulla praposita particula potest reddi Lusitane Eu sou, seria, for, sendo eu. Essem, Eu era, fora, fosse, sendo eu. Que pacto pueris Lusitanis haec duo tempora, si fieri posset, ediscenda essent, sublatis, inquam, particulis. Nam si particulam, praeponas, et voces has adiungas, non cohaerent; sit enim soloecismus, aut certe soloecophanes, si dicas: Como eu seja, como eu fosse. Quare in margine ponemus etiam alias particulas, ut tirones intelligant variam esse harum temporum interpretationem. 174 Sobre a conjugação dos verbos de modo algum são bem aceitas pelos conhecedores do português. Como tradução de “Non miror te ista dicere, cum sis miles”, jamais se ouvirá “Não me espanto dizer des isso, como sejais soldado1', o bom português dirá “Não me espanto dizer des isso, pois sois soldado1 ou “já que sois soldado11. Quando, portanto, ao modo conjuntivo/subjuntivo antecede a partícula cum, traduzi-la-ás pelas portuguesas partículas como, pois, seguidas de indicativo, ou usarás o gerúndio. Quando deverás usar uma ou outra forma, a prática te ensinará. Non miror te lente convalescere, cum diu fueris aegrotus: Como estivestes tanto tempo doente, não me espanto convalescerdes tão devagar, Não me espanto convalescerdes tão devagar, pois estivestes tanto tempo doente', Não me espanto convalescerdes devagar, sendo ou estando tanto tempo doente. Nesses exemplos cabem tanto as conjunções quanto o gerúndio. Ilustramos este modo com tantos exemplos para que os que se queixam da pobreza da língua portuguesa, sobretudo neste ponto, entendam que amiúde não são palavras que faltam à nossa língua, mas sim quem as queira procurar. O conjuntivo/subjuntivo deve ser traduzido pelo seu equivalente português, seja, fosse, quando precedido das partículas ut, ne e algumas outras. Nunc te rogo ut sis liberalis; olim ne esses prodigus : Agora rogo-te que sejas liberal', os anos passados rogava-te que não fossespródigo. Cícero, Ad Atticum 1. VIII, ep. 15, 3: “Plura scriberem, si íçtse possem11 [Escrevería mais se eu o pudesse]. Terêncio, Adelphoi, ato V, cena 8, v. 938: “Si tu sis homo, hic faciat” : Se fordes homem, etc. Portanto, a forma sim [subjuntivo de sum], sem que a preceda nenhuma partícula, pode ser traduzida em português por eu sou, seria, for, sendo eu, e essem por eu era, fora, fosse, sendo eu. Por isto, as crianças portuguesas deveriam, se possível aprender esses dois tempos sem o uso de partículas. Pois se puseres uma dessas partículas e ajuntares essas formas, não ficam bem ajustadas; cria-se um solecismo ou algo com aparência, ao menos, de solecismo, quando dizes: Como eu seja, como eu fosse. Por isso, nas margens dos livros colocaremos também outras partículas, para que os principiantes entendam que é diversa a tradução dessas partículas. 175 De verborum coniugatione Coniunctivi modi Tempus praesens Sing. Cum sim, Cum sis, Cum sit. Plur. Cum simus, Cum sitis, Cum sint. Praeteritum perfectum. Sing- Cum fuerim, Cum fueris, Cum fuerit. Plur. Cum fuerimus, Cum fueritis, Cum fuerint. (Quamvis sim. Si sim. Nisi sim.) Praeteritum imperfectum. Praeteritum plusquam perfectum. Sing. Cum essem, Cum esses, Cum esset. Plur. Cum essemus, Cum essetis, Cum essent. {Si essem). Futurum. Sing- Cum fiiero Cum fueris, Cum fuerit. Sing. Cum fuissem, Cum fiiisses, Cum fuisset. Plur. Cum fuissemus, Cum fuissetis, Cum fuissent. Plur. Cum fuerimus, Cum fueritis, Cum fuerint. De modo potential!. Permissivo sine Concessivo. 22. Potentialis modus, Permissivus sive concessivus, digni quidem sunt, propter eorum singularem ornatum et elegantiam, qui non solum, ut caeteri, pleni ac integri perscribantur, sed etiam ut aureis literis exarentur: plus enim splendoris soli, et venustatis orationi, quam caeteri omnes afferunt. His tamen angustiis circunscriptos, ne rei novitate offendantur, praeceptoribus exhibemus, optionemque damus ur vel intactos omnino praeterant, vel, si visum fuerit, auditoribus suis praecipiant ut memoriae eos mandant. Fuerintne cogniti veteribus gramaticis, et an eodem nomine appellati; item quae eorum sit vis atque natura, omniumque temporum, exempla, suo loco invenies. 176